| Dân tộc Việt Nam ơi : Bài học lịch sử của Tây Tạng . | for everyone |
1251: Mông Cổ xâm lăng Tây Tạng. Đại hãn Hốt Tất Liệt được phái Sakyapa phong làm Lama, là Hoàng đế-Lama đầu tiên của Tây Tạng. Bắt đầu gần 400 năm Mông Cổ lũng đoạn nội tình Tây Tạng.
1409: nhà cải cách Tsong Khapa lập tu viện ở Ganden của phái Gelugpa, tông phái thứ tư của Tây Tạng.
1578: Altan Khan của Mông Cổ phong tước Dalai Lama cho
Sonam Gyatso (1543-88), vị trụ trì tu viện Drepung của phái Gelugpa.
Sonam Gyatso là Dalai Lama thứ 3 của Tây Tạng. Tước vị này cũng phong
cho hai vị tiền nhiệm của Sonam là Gedung Truppa (1391-1474) và Gedung
Gyatso (1475-1542).
1642-1720:
Mông Cổ củng cố thế lực ở Tây Tạng, giao quyền cho Lobzang Gyatso,
Dalai Lama 5. Ông đánh bại phái Karmapa, từ đó phái Gelugpas nắm quyền
chính trị ở Tây Tạng.
1720-1795: Nhà Thanh đuổi Mông Cổ khỏi Lhasa, thiết lập quyền cai trị ở Tây Tạng.
1795: Tây Tạng tự giải phóng khỏi sự cai trị của Trung Hoa nhờ nhà Thanh bắt đầu suy đồi.
1903-4:
phó vương Ấn Lord Curzon xâm lăng Tây Tạng để chặn ảnh hưởng của Nga,
buộc Tây Tạng mở cửa buôn bán với Anh và cấm gia hạn đặc quyền thương
mại cho Nga.
1906: hiệp ước Anh-Hoa công nhận chủ quyền của Trung Hoa ở Tây Tạng.
1911: lợi dụng cuộc Cách mạng Tân Hợi ở Trung Hoa, Tây Tạng trục xuất người Hán.
1913: Quốc hội Tây Tạng và Dalai Lama 13 (1875-1933) tuyên bố độc lập.
1913-4: Hội nghị Simla giữa Anh, Tây Tạng và Trung Hoa để giải quyết vấn đề Tây Tạng nhưng không đạt kết quả.
1918: Tây Tạng lật đổ Trung Hoa và tự trị.
1940: Tenzin Gyatso (1935-) trở thành Dalai Lama 14.
22/5/1950: Trung Hoa đề nghị cho Tây Tạng là khu tự trị nếu chấp nhận chủ nghĩa cộng sản.
7/10/1950: Trung Hoa thôn tính Tây Tạng,
đặt thành tỉnh. Dalai Lama 14 trở thành bù nhìn và cố hoà giải. Lời kêu
gọi cho Tây Tạng tại Liên hiệp quốc không mang lại hiệu quả nào.
23/5/1951:
tại Bắc Kinh, ký hiệp ước 17 điểm sáp nhập Tây Tạng vào Trung Hoa, và
thành vùng tự trị. Năm 1953, Dalai Lama chấp nhận hiệp ước.
26/10/1951:
quân đội Trung Hoa chiếm đóng Lhasa. Bắt đầu đàn áp dân Tây Tạng, giết
40.000 người năm 1954, trục xuất và cưỡng bức lao động; đưa hàng triệu
người Hán đến định cư trong nỗ lực xoá bỏ văn hoá Tây Tạng.
3/1959: Dalai Lama trốn sang Ấn Độ sau
vụ dân Tây Tạng nổi loạn và 87.000 người bị giết. Lập chính quyền lưu
vong ở Dharamsala, cách biên giới 35 dặm. Trung Hoa đưa Panchen Lama lên
làm quyền chủ tịch Tây Tạng.
1960:
tu viện Tashilhunpo bị cướp phá, 4.000 tu sĩ bị giết hoặc đi đày.
Panchen Lama, Chokyi Gyaltsen, tố cáo Trung quốc xâm lăng; năm 1964 ông
bị tù 14 năm.
1961:
Liên hiệp quốc thông qua nghị quyết tố cáo đàn áp nhân quyền ở Tây Tạng
khi chính quyền Trung Hoa lục địa xin gia nhập tổ chức này. Dalai Lama
kêu gọi Liên hiệp quốc phục hồi độc lập cho Tây Tạng, nhưng không được
nước nào ủng hộ.
1965:
Tây Tạng chính thức trở thành khu tự trị trong lãnh thổ Trung quốc, và
chính quyền cộng sản tuyên bố sẽ thực hiện chính sách xã hội hoá.
1966-76:
Cách mạng Văn hoá phá hủy 6.000 tu viện Tây Tạng, cấm mặc y phục cổ
truyền và mọi hoạt động tôn giáo. Hơn một triệu người Tây Tạng bị giết.
1978: Panchen Lama được phục hồi chức vị sau khi bị cầm tù, và kêu gọi Dalai Lama trở về Tây Tạng.
1980-2: Dalai Lama gửi bốn phái đoàn về Tây Tạng.
1987: Dalai Lama đưa Kế hoạch Hoà bình 5 điểm,
kêu gọi đặt Tây Tạng thành một vùng hoà bình, chấm dứt đưa người Hán
vào tràn ngập Tây Tạng, phục hồi tự do, dân chủ và các quyền căn bản, và
Trung quốc ngưng dùng đất Tây Tạng để sản xuất bom nguyên tử và tàng
trữ các phế thải có phóng xạ.
15/6/1988: Dalai Lama cụ thể hoá Kế hoạch Hoà bình 5 điểm, đề nghị lập vùng tự trị Tây Tạng trong nước Trung Hoa.
1988:
Asia Watch tố cáo Trung Hoa vi phạm nhân quyền ở Tây Tạng. Sau đó Liên
hiệp quốc báo cáo Trung Hoa bắt và tra tấn người Tây Tạng đối lập.
1989: Dalai Lama nhận giải Nobel Hoà bình.
1990: điều tra dân số Tây Tạng có độ 2,2 triệu người.
1992: Trung Hoa biến Tây Tạng thành Đặc khu kinh tế.
1995: Dalai Lama chọn Gedhun Choeklyi Nyima 6 tuổi là Panchen Lama thứ 11. Trung Hoa bắt giam đứa bé và chọn Gyaincain Norbu.
1997:
Gyaincain Norbu, chủ tịch chính quyền địa phương của Tây Tạng, tuyên bố
Trung Hoa sẽ không bao giờ cho Tây Tạng tự trị như Hồng Kông.
05/01/2000:
Karmapa thứ 17 đến Dharamsala diện kiến Dalai Lama, sau khi từ tu viện
Tsurphu trốn nhà cầm quyền Trung Hoa và cuối cùng vượt biên giới qua
Nepal.
5/2007: Dalai Lama tỏ ý muốn tự giảm bớt vai trò chính trị và giao quyền cho quốc hội Tây Tạng lưu vong.
9/2007: Trung quốc ra luật về việc chọn Dalai Lama tương lai phải được chính quyền Bắc Kinh chấp thuận.
2008:
biểu tình khắp thế giới ủng hộ người Tây Tạng nhân dịp Thế vận hội mùa
hè tại Bắc Kinh. Nhiều cuộc náo động tại Tây Tạng bị Bắc Kinh đàn áp đẫm
máu, Dalai Lama kêu gọi mọi phía bình tĩnh. Lời kêu gọi và phương pháp
ôn hoà của ông gặp sự phản đối của một số người trẻ Tây Tạng chủ trương
hoàn toàn độc lập và tách khỏi Trung quốc, trong khi đó chính quyền
Trung quốc tố cáo ông xúi giục bạo động.
Tham khảo:
- Columbia Chronologies of Asian History and Culture, John S. Bowman biên tập, Columbia University, New York, 2000.
- Giuseppe Tucci, Tibet - Land of Snows, bản Anh ngữ của J. E. Stapleton Driver, Stein & Day Publishers, New York, 1967. 
No comments:
Post a Comment